Wat is het?
Het Historisch centrum van São Luis is een voorbeeld van een Portugees-koloniale stad, die is aangepast aan de lokale klimaatomstandigheden. De gebouwen hadden hoge, smalle ramen, balkons met gietijzeren balustrades, houten veranda’s en werden aan de buitenzijde versierd met geglazuurde kleurrijke tegels (azulejos). Het erfgoed bestaat uit zo’n 4000 gebouwen in de binnenstad, variërend van herenhuizen tot eenvoudige woningen.

Cijfer: 8 (Het is verassend mooi. En veelomvattend ook, er zijn zoveel monumenten in koloniale, neoclassicistische en Art Deco-stijl. En ik geef het een halve bonuspunt vanwege de sfeer: niet alleen vanwege het enthousiasme voor het Braziliaanse elftal op een wedstrijddag, maar vooral ook het spontane optreden van een Bumba Meu Boi groep waar ik getuige van mocht zijn.)

Toegang: Ik ben niet op veel plekken naar binnen geweest, maar ik hoefde nergens te betalen.

Hoeveel tijd: Een halve dag plus een nacht.

Opvallend: Mijn eerste indruk van São Luis was meteen al een goede. Ik kwam met de bus aangereden vanuit Barreirinhas, waar ik het Lencois Maranhenses park had bezocht. En al bij de stadsgrens van São Luis stonden er borden met het werelderfgoedlogo. De stad heeft zichzelf ook een bijnaam gegeven: Stad van de Tegels.

Ik arriveerde op een dag waarop het Braziliaanse elftal op het WK een wedstrijd moest spelen. Na de twee eerdere groepswedstrijden wist ik inmiddels al wel wat dat voor mij als toerist betekende: alles gaat ongeveer een uur van tevoren dicht, en het is maar de vraag of er na de wedstrijd alsnog iets open gaat. Vooral iets te eten vinden is dan een uitdaging: op de eerdere wedstrijddagen at ik respectievelijk met iets uit een supermarkt en bij de Burger King.

Ik deed dus maar snel een eerste rondje door de stad, en stuitte op een groot scherm en veel supporters. Om het plein stonden kraampjes opgesteld waar ze bier en snacks verkochten. Daar moest ik het dan maar mee doen vanavond.

Ik verbleef in een pension in het hart van het historische centrum, en net toen ik ’s avonds begon te denken dat dit qua geluidsoverlast niet de beste keuze was, begon er luide muziek van de straat te komen. Live drummen was het, en zeker niet uitgevoerd door beginners. Vanuit het open raam in de lobby zag ik een groep dansers gekleed in ‘Indiaanse’ kostuums en trommelende cowboys. Een Bumba Mo Bei-groep! Deze specifieke folkloretraditie komt uit Maranhão en staat ook op de lijst van immaterieel erfgoed van UNESCO. Ze beelden via muziek en dans een 18de eeuwse legende uit waarin een slavenmeisje en een os centraal staan.

Ik bekeek het optreden vanaf de ‘achterkant’ en zag de drummers heen en weer rennen naar een vuurtje. Daar verwarmden ze telkens hun geitenleren tamboerijnen om ze te stemmen.

De volgende ochtend begon ik vroeg aan een zelfverzonnen stadswandeling langs de monumenten van de stad. In de historische binnenstad hebben ze borden staan met plattegronden die de bezienswaardigheden binnen de grenzen van het werelderfgoed aangeven. Op die plattegronden staan maar liefst 73 monumenten en 29 pleinen, en dat aantal bleek niet overdreven.

De ‘bovenstad’ (op de plaats van het oorspronkelijke Franse fort uit 1612) bevat de belangrijke openbare gebouwen, waaronder het stadhuis en de zetel van de deelstaatregering. Ze zijn gebouwd in neoklassieke stijl en in goede staat. Supergrote kerstversieringen nemen momenteel bijna het hele aanzicht over.

Ik was al om 8 uur ’s morgens aan mijn wandeling begonnen, blijkbaar de tijd dat alle daklozen wakker beginnen te worden. Er waren veel straatvegers en ook wat politie in de buurt, dus het werd niet ongemakkelijk. De stad heeft voornamelijk dieptepunten gekend sinds de katoenexport aan het einde van de 19de eeuw failliet ging (dat is wat het stadsbeeld in die periode deed ‘bevriezen’), maar het is nu weer op de weg omhoog.

Veel van de historische gebouwen zien er fris en glanzend uit en de openbare ruimte lijkt verzorgd. Het is echter nog ver verwijderd van de boetiekhotels of de toeristische hordes van bijvoorbeeld Cartagena in Colombia (waar het een beetje op lijkt).

Ik passeerde de kathedraal (die nog niet open was) en liep door een aantal winkelstraten. Hier zag ik voorbeelden van de bescheiden kleine woningen, één of twee verdiepingen, die ook hun gevels hebben versierd met azulejos. Tot nu toe had ik alleen huizen met meerdere verdiepingen en balkons gezien waar dat was gedaan.

Alle monumentale panden hier lijken te koop of worden gebruikt door winkels als C&A, en één is zelfs een parkeergarage. Net als in Manaus en Belem zijn de meeste gebouwen gemaakt voor commercieel en openbaar gebruik en is het aantal kerken beperkt.

Wat me ook opviel is dat er niet alleen veel historische gebouwen met azulejo gevels over zijn, er is ook behoorlijk wat Art Deco uit de jaren ’30 van de 20ste eeuw. Opmerkelijke gebouwen in die stijl zijn de voormalige Roxy Cinema, het postkantoor en het Palacio de Commercio.

Op mijn weg terug naar de waterkant vond ik de Franciscaanse kathedraal nu wel open. Het is de moeite waard om naar binnen te gaan, want het heeft een opvallend verguld altaar, een plafondschildering met een Bijbels tafereel in een landschap met palmbomen, en natuurlijk veel azulejos op de vloeren en muren.

Verder naar het zuiden passeerde ik een gebouw dat ooit een slavenmarkt huisvestte (vensters ontbreken). In het marktgebouw Mercado das Tulhas was niet al te veel bedrijvigheid toen ik er langs liep.

Ik eindigde in het Casa do Maranhão. Dit is gevestigd in het voormalige douanekantoor, op een mooie locatie aan het water. De twee verdiepingen zijn nu in gebruik als folkloremuseum, met een goede collectie kostuums en andere voorwerpen die verband houden met immaterieel erfgoed in heel Brazilië.

Hier trof ik natuurlijk ook weer veel verwijzingen naar Bumba Mo Bei, waaronder rijk versierde ossen waar het hele verhaal om draait.