Tsjaad was fantastisch. Zo ongerept vind je het denk ik nergens meer ter wereld. Zelfs de groepsreis viel alleszins mee: allemaal ervaren reizigers (6 man/6 vrouw, uit 9 verschillende landen), allemaal alleen reizend en geen onvertogen woord gevallen. De verzorging door de lokale reisorganisatie SVS was uitmuntend: over elke lunch- en kampeerplek was nagedacht, het eten was fantastisch, de chauffeurs reden veilig en we kwamen elke dag ruim voor zonsondergang bij het nieuwe kamp aan.

Het land kenmerkt zich door de wijdse landschappen, de natuur en het nomadische leven. Hierin is het nog het meest te vergelijken met Mongolië, en een beetje met Namibië (maar daar is het toerisme meer ontwikkeld). Hoogtepunt van de reis was het Ennedi-massief. Op plek 2 en 3 staan de rijk versierde kamelenkaravanen die we tegen kwamen in de Sahel, en het oasedorp Teguedei.

Voorbereiding

Dit was weer eens een keertje ‘ouderwets’ voorbereiden:

• Ik bezocht het KLM health center om mijn gele koorts certificaat te laten updaten in mijn gele vaccinatieboekje (deze is sinds enige tijd levenslang geldig). Nieuwe vaccinaties waren gelukkig niet nodig. Ik nam wel een recept voor malariatabletten mee; daarvan at ik er een paar todat we in de droge zone kwamen.
• Ik verzekerde me van een visum. Tsjaad maakt het je niet al te moeilijk: formuliertje, pasfoto, 70 EUR. Ik regelde het via een visumservice omdat er een dubbel bezoek aan de ambassade in Brussel nodig is.

Ik wist dat er niet al teveel telefoonbereik zou zijn – en vooral wat betreft data klopt dat – dus ik kocht geen Tsjadische simkaart. Wel nam ik een aanvullende databundel op mijn KPN mobiele abonnement, voor 15 EUR. De 25MB(!) was alleen goed voor wat whatsapp-verkeer, maar ik nam het vooral als ‘verzekering’ als ik een keertje moest bellen bijvoorbeeld vanaf het vliegveld.

Om het leed van het kamperen te verzachten nam ik mee: ‘echt’ kussen (nam een derde van mijn reistas in beslag, maar was heerlijk), slaapzak, vochtige washandjes van Kruidvat, WC papier, oordopjes (zodat je niet de hele nacht ligt te luisteren naar geritsel) en wat repen ontbijtkoek als snack tussendoor.

Qua kleding droeg ik meestal sneldrogende T-shirts (als je ze een uur of twee aan de tent vastklemt zijn ze weer droog), een bermuda tot net over de knie en wandelsandalen.

Vervoer

Internationale vluchten
Ik vloog met Air France rechtstreeks tussen Parijs en de Tsjadische hoofdstad N’Djamena. Vanwege de vliegtijden en krappe connecties koos ik ervoor om een nacht (en middag) in Parijs door te brengen in plaats van in de buurt van Schiphol. Ik reisde met de trein naar Parijs.

De Air France lounge op CDG is prima. Heen was het 5,5 uur vliegen, terug 7 a 8 uur (dan maken ze nog een tussenstop in de Nigeriaanse hoofdstad Abuja; je kunt aan boord blijven zitten). Er was volop entertainment op de schermpjes, het eten was niet zo bijzonder. Ik zat in een rij met slechts 2 stoelen naast elkaar, en op de terugweg had ik die helemaal voor mezelf.

Jeeps
We reden met 4 jeeps, met 12 passagiers plus kok en hulp. Dat betekent dat er 2 auto’s waren met 3 passagiers en 2 met 4. We rouleerden tussen de auto’s, maar na verloop van tijd krijg je wel een favoriete auto. De kok en hulp offerden zich altijd op om in het midden te zitten. Hoewel dit een aardig compromis was, is het nog steeds beter om maar 3 passagiers in een auto te hebben: je zit eigenlijk de hele dag in de auto en het is warm (de zon schijnt ook fel naar binnen).

De auto’s en de bestuurders waren voortreffelijk. Ze wisten het totaal te beperken tot 2 lekke banden, die snel verwisseld werden.

Hotels

We sliepen 1 nacht in een hotel en 13 nachten lang was het wildkamperen.

N’Djamena: Irissor Hotel
Dit is een voormalig Ibis-hotel, gelegen in een compound met andere hotels en zwembad/restaurant in een buitenwijk van N’Djamena vlakbij het vliegveld. Kamer en ontbijt zijn nog typisch Ibis. Bij de receptie spreken ze goed Engels en kun je geld wisselen.

Elders: Tent
De tenten en matrassen werden geleverd door de reisorganisatie en waren van goede kwaliteit. Na de eerste dag lukte het me ook prima hem zelf op te zetten (soms met wat hulp als het erg waaide). Gedurende de meeste nachten had ik er genoeg aan om alleen het gaas voor en achter dicht te ritsen: dan waait het lekker door. Ik sliep vaker op mijn slaapzak dan er in, hoewel het op een paar plekken in de noordelijke woestijn ’s nachts wel behoorlijk afkoelde.

De meeste avonden en ochtenden was er voor iedereen een bak water beschikbaar om je mee te wassen (mij bevielen de natte washandjes van Kruidvat trouwens beter).

Eten

De logistiek van de hele kampeertrip was strak georganiseerd. Na een dag of zo had je wel door wat de routine was en wat je waar en wanneer kunt verwachten. Drinkwater zat bijvoorbeeld altijd in een speciaal te herkennen jerrycan, waaruit je op het kamp en tijdens de lunch onderweg naar believen over kon schenken in je eigen drinkfles.

Ontbijt
Om 6 uur stond iedere ochtend een gedekte tafel met ontbijtproducten klaar. Meestal was er brood (stokbrood of pita), de ene dag wat verser dan de andere. Er was zoet beleg en Kiri kaasjes. Verder cornflakes en vaak ook omelet. Heet water was er om koffie en thee te maken, plus pakken vruchtensap.

Lunch en tussendoor
Elke middag namen we zeker anderhalf uur de tijd om te lunchen. Niet alleen om de kok de tijd te geven iets klaar te maken, maar ook als een siësta-moment op het heetst van de dag. Bijna elke dag aten we een lekkere salade (elke dag een andere!), met fruit toe. De maaltijd sloten we af met vers gezette thee.

Meerdere keren maakte we onderweg een stop in een plaatsje. Dan was het altijd uitkijken naar een grote witte vrieskist voor een winkel: dat betekent dat ze koele drankjes hebben. Het was verrassend hoe groot het aanbod was: Cola, Fanta en Sprite, maar ook Chinese mangodrank en een soort alcoholvrij malt-drankje (populair bij de chauffeurs). Een drankje kost tussen de 300 en 500 CFA (ca. 0,60 EUR).

Diner
Het diner was elke avond rond 7 uur. Vanaf half 7 waren er al drankjes te krijgen (wijn en zelfgemaakte vruchtendrank), vergezeld door nootjes en Italiaanse vleeswaren. De tourorganistie is (half-)Italiaans, en ze hadden 20 kilo eten uit Italië meegenomen: pesto, padano kaas, allerlei soorten verse worst, een grote variatie aan pasta’s, cake. De kok kocht daarnaast op de markten in de grotere plaatsen waar we langskwamen verse groente, fruit en soms ook vlees. De meeste avonden aten we daarom ook Italiaans, of Italiaans-achtig.

Van de Tsjadische keuken proefden we de kamelenbarbecue (echt lekker op een open vuur gegrild vlees) en het nationale gerecht: gierstpap (“polenta”) met gedroogde okra en gedroogd vlees.

Kosten

Alle kosten zitten eigenlijk in de georganiseerde reis. Daarnaast gaf ik ter plekke slechts een paar EUR uit, uitsluitend aan koele drankjes. Ik wisselde 50 EUR om in CFA in het hotel in N’Djamena, maar verbruikte er daarvan slechts ca. 10 EUR (de rest stopte ik bij de fooien voor gids en crew).

Met 343 EUR per dag (exclusief internationale vlucht/trein) zit ik maar liefst zo’n 100 EUR per dag boven wat ik ooit voor een reis betaald heb. Slik. Ik heb er zeker geen spijt van, maar ga het ook niet elk jaar doen. Veel van mijn medereizigers doen meerdere van dit soort tours per jaar, dat is een kostbare hobby en wat mij betreft blijft een tour het uiterste middel (als het echt niet zelfstandig kan).

De kosten, gedeeld door 15 dagen, waren als volgt verdeeld:

Land	Per dag	Tour	Visum	Vaccinaties	Overig
Tsjaad	343 EUR	319 EUR	11 EUR	7 EUR	6 EUR