Wat is het?
De Vindplaatsen van fossielen van mensachtigen in Zuid-Afrika zijn drie groepen grotten in verschillende delen van Zuid-Afrika. Hier zijn fossielen van mensachtigen gevonden, die inzicht geven in de ontwikkeling van de mens. Eén soort was een voorouder, de andere soort leefde tegelijkertijd met de eerste homo sapiens. De oudste fossielen hier gevonden zijn 3,5 miljoen jaar oud.

Cijfer: 6 (Dit zijn de moeilijkste onder de werelderfgoederen: daar waar ooit iets belangwekkends gebeurde, maar waar nu helemaal niks meer te zien is. De tocht ernaar toe en de ruige omgeving maakten het toch de moeite waard.).

Toegang: Vooraf heb ik vanuit Nederland geprobeerd een tour te boeken, omdat bezichtiging van de grotten alleen op afspraak zou zijn. Maar ik kreeg geen reactie op mijn e-mails. Vandaar dat ik maar ‘gewoon’ ter plekke langs ben gegaan. Met succes, maar zonder entree te betalen.

Hoeveel tijd: Ik ben er anderhalf uur geweest – de tijd die nodig is om een paar grotten te zien en een heel eind de vallei in te rijden.

Opvallend: Van de drie tot het werelderfgoed behorende groepen grotten koos ik de Makapan-vallei uit voor een bezoek. Deze ligt namelijk mooi halverwege de route van Johannesburg naar Mapungubwe, het volgende werelderfgoed op mijn lijstje. Makapan herbergt sporen van bewoning tot 3,5 miljoen jaar terug, met onder andere het oudste gecontroleerde gebruik van vuur. Daarnaast zijn er ook veel vondsten uit de Steentijd gedaan.

Mijn bezoek aan Makapan begon eigenlijk al in het Arend Dieperink Museum in Mokopane. Naast de Voortrekkers-curiosa is hier ook een tentoonstelingsruimte gewijd aan de vondsten in de nabijgelegen Makapan-vallei. Het lijkt misschien niet veel soeps van de buitenkant, maar ik stond toch zomaar oog in oog met een aantal schedelfragmenten van een exemplaar van de Australopithecus africanus. Ze hadden echt een veel kleiner hoofd (end dus minder hersenen) dan de moderne mens!

Schedel en kaak van de mensachtige

Bij het verlaten van het museum vroeg ik de dame in het kantoortje bij de ingang hoe ik de grotten kon bezoeken. “Je kunt er nu heen gaan – het is altijd open”, antwoordde ze. Dus zonder afspraak? Ik was een beetje sceptisch, bang dat ik alleen van een afstand naar een rotswand met grotten zou mogen kijken. Maar ik besloot om er toch heen te rijden. Ik had de GPS-coördinaten opgeschreven en die programmeerde ik in mijn TomTom. Bij de afslag bleek zelfs een bord te staan met ‘Werelderfgoed Makapansgat’. Dan is het nog een paar kilometer rijden de vallei in, over een onverharde weg. Ik had geen idee waar ik uit zou komen, maar de weg eindigde bij een bewaakte toegangspoort: daar moest het zijn!

Nadat de bewaakster me binnen had gelaten kwam ik bij ‘het kantoor’ van het Makapan Vallei Werelderfgoed. Er stapte meteen een gids naar buiten die vroeg: “Heb je al voor de tour betaald?”. Nou nee dus, ik wist niet waar. Blijkbaar moet je ergens bij een kantoortje in de stad Mokopane boeken. Gelukkig had hij geen zin om me helemaal terug te sturen, dus hij ging even de sleutels halen en stapte toen bij mij in de auto om nog dieper de vallei in te rijden.

De vruchtbare Makapan-vallei

De weg werd slechter en slechter. Ooit hadden ze grote plannen met dit gebied, ze hadden zelfs een hoog bedrag van de Zuidafrikaanse loterij gekregen. Maar dat is allemaal verdampt. Drie grotten zijn nu open voor bezoekers. De eerste heeft kalksteenafzettingen, dat is waar de mensachtige fossielen zijn gevonden. Maar als we voor het hek staan, blijkt dat de gids de verkeerde sleutels mee heeft genomen. Ik heb geen zin om terug te rijden over de slechte weg, dus we gaan maar meteen door naar de andere twee grotten. Deze liggen naast elkaar en werden vroeger in de mijnbouw gebruikt: je ziet de spoorrails nog liggen.

Hier beginnen we bij de Grot van Haarden, bekend om het eerste gecontroleerd aangelegde vuur door mensachtigen. De bovenste laag van de grot is bijna ingestort. Even verderop ligt de ‘Historische Grot’ – de plaats van een belegering tussen de lokale Kekana Chief Makapan, die met zijn clanleden zijn toevlucht hadden gezocht in deze grotten, en de oprukkende Voortrekkers in 1854. Het is een bekend geschiedenisverhaal in Zuid-Afrika, en mijn gids vertelt hier ook het langst over. Aan de kant van de Voortrekkers sneuvelde hun leider Piet Potgieter, en naar hem werd de dichtbij gelegen plaats genoemd (Potgietersrus). Na het einde van de Apartheid werd die naam veranderd in Mokopane, zodat Chief Makapan nu zowel een plaatsnaam als een werelderfgoed op zijn naam heeft staan.

Boos klipdassie in de Historische Grot