Net over de grens bij Hazeldonk, bij de eerste afslag in België, liggen de plaatsjes Merksplas en Wortel. In de jaren twintig van de negentiende eeuw, toen België voor een korte periode deel uitmaakte van Nederland, werden hier door de overheid ‘landloperskolonies’ gesticht. Ze zijn het resultaat van hetzelfde plan van de Maatschappij van Weldadigheid als o.a. Veenhuizen en Frederiksoord in Drenthe, plaatsen die ik al in 2011 bezocht.

Voormalige landloperskerk, Merksplas

Om Merksplas te bereiken rijd je van de doorgaande weg af door rechte, met bomen omzoomde lanen. Het is een bosrijke omgeving waar niet veel mensen wonen. Ik parkeer bij de voormalige Landloperskerk. Hier zijn mannen de kerk aan het prepareren voor een of andere festiviteit later op de dag. Ik heb een geprinte wandelroute mee: ruim 11 kilometer lopen over het Ontsnappingspad. Het is een knooppuntenwandeling zoals we die in Nederland ook kennen. Gelukkig is hij eenvoudig te volgen.

Ik loop eerst zuidwaarts, verder over de laan waarover ik ook aan ben komen rijden. Na de N131 overgestoken te zijn gaat de wandeling verder over een bospad. De omgeving hier lijkt wel wat op Twente: een mix van bos en boerderijen met akkers. Gelukkig blijft het droog tijdens de wandeling en schijnt zelfs de zon. Ik loop langs een veld vol klaprozen; het blijkt geen natuurverschijnsel te zijn, maar ingezaaid in 2014 ter ere van de herdenking van 100 jaar Eerste Wereldoorlog.

Klaprozenveld

Nette stukjes landbouwgrond

Sommige delen van het bospad zijn drassig geworden door de vele regen van de afgelopen dagen. Gelukkig kun je dan altijd nog even van het pad af en tussen de bomen door. Aan de vertrapte takken te zien hebben meer mensen dat de afgelopen dagen gedaan. Ik kom vrijwel geen mens tegen op deze wandeling (alleen een man met 2 hondjes), het is vast nog te vroeg op de ochtend.

Wat meer richting de bebouwde kom van Merksplas kom ik langs nog een oorlogsmonument. Ditmaal ter nagedachtenis van een Britse korporaal uit de Tweede Wereldoorlog. Er is in dit gebied zwaar gevochten met de Duitsers.

Bij het monument van Korporaal Harper

Na zo’n 5 kwartier ben ik weer in de buurt van mijn auto. Ik kom bij het terrein van De Grote Hoeve. Dit was het grootste landbouwbedrijf waar de te hervormen onderklasse te werk werd gesteld. De vervallen gebouwen zijn nu onderwerp van een groot restauratieproject, het is één grote bouwplaats. Het terrein moet over een jaar klaar zijn, en onder andere een bezoekerscentrum en vergaderzalen gaan herbergen. Ik kom er een kudde schapen en hun herder tegen. Deze worden ingezet om de bermen te begrazen. De herder is een kleurrijke figuur, die een praatje met me aanknoopt.

Ik besluit niet de noordelijke lus van de wandeling te lopen, maar dat deel met de auto te doen. Hier ligt nog de intrigerend klinkende ‘landlopersbegraafplaats’. In het bos langs de weg zijn twee open velden, waar 6000 voormalige bewoners van de kolonie Merksplas zijn begraven. Ze hebben alleen een simpel kruisje met hun nummer op hun graf gekregen. Het meeste is vergaan, er staan er nog zo’n 200 overeind.

Landlopersbegraafplaats

Via nog meer lange lanen en klinkerwegen rijd ik door naar Wortel, de tweede landloperskolonie in de Zuidelijke Nederlanden. Het ligt maar een kilometer of 6 van Merksplas. Qua landschap lijken de twee delen erg op elkaar: keurige rechte wegen en akkers, nog steeds in gebruik. De gebouwen zijn hier echter wit geverfd. Eén daarvan is nog steeds in gebruik als gevangenis. Er staat een hoog hek omheen, maar toch ziet het er op de een of andere manier pittoresk uit.

Er is wat minder te zien in Wortel dan in Merksplas. Ik loop een stukje door het natuurgebied, naar één van de vennetjes. Inmiddels zijn er veel meer wandelaars en fietsers op de been dan eerder op de dag.

Gevangenis van Wortel

De Nederlandse en Belgische landloperskolonies streven naar een gezamenlijke werelderfgoednominatie in 2018. Ze moeten nog flink doorbouwen in Merksplas om op tijd te zijn voor de bijbehorende inspectie in 2017.