Wat is het?
Het Duitse concentratie- en vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau staat al sinds 1979 op de Werelderfgoedlijst als plaats voor collectieve herinnering van deze zwarte bladzijde in de geschiedenis en als waarschuwing tegen extreme ideëologieën. Auschwitz was het belangrijkste en meest beruchte onder de Nazi-vernietigingskampen. Het werelderfgoed omvat twee locaties: Auschwitz I, het administratieve centrum, en Auschwitz II (Birkenau), het grootste vernietigingskamp.

Cijfer: 7 (Het cijfer zegt dit keer alleen iets over de “bezoekservaring” en natuurlijk niet over de schoonheid van de monumenten. Wat me opviel is dat de Polen de Auschwitz musea zeer sober hebben gehouden, zonder enige vorm van effectbejag of commerciële uitnutting. Het verhaal moet eromheen verteld worden, aan de plek en de gebouwen zelf is niet veel te zien. Ik kocht bij de entree een boekje met plattegrond en uitleg, daarin staan de belangrijkste gebouwen beschreven. Duistere herdenkingsplekken die ik elders op de wereld bezocht, zoals de Tuol Sleng gevangenis van de Rode Khmer in Cambodja en de Rode Gevangenis in Iraaks Koerdistan, vond ik een stuk gruwelijker.)

Toegang: De entree is gratis, maar wel gelimiteerd tot een bepaald aantal bezoekers per uur. Een paar weken voor mijn bezoek reserveerde ik via internet een plekje voor 8 uur in de ochtend. Er stonden wel zo’n 100 anderen in de rij, maar op het terrein zelf was het niet druk. En al helemaal niet in Birkenau, waar ook geen entree wordt geheven maar waar je wel 6 zloty (1,5 EUR) moet betalen voor het parkeren.

Hoeveel tijd: Ik bleef ongeveer een uur in Auschwitz, en anderhalf uur in Birkenau.

Opvallend: Het kamp Auschwitz II ligt in Birkenau, zo’n 3 kilometer van het kamp Auschwitz I. Ik reed er met mijn huurauto naar toe, maar er gaan ook shuttlebusjes vanaf het andere kamp. In Birkenau konden 100.000 gevangenen tegelijk worden vastgehouden. Het 175 hectare grote terrein had meer dan 300 stenen en houten gebouwen, waarvan er nog 67 intact zijn.

“Haarschneideraum” in Birkenau

Het is een flinke wandeling om het terrein van begin tot eind over te steken, maar dat geeft je wel het gevoel voor de schaal waarop dit kamp opereerde. De barakken staan in lange rijen naast het hoofdpad en de spoorlijn, de meesten zijn niet meer toegankelijk en liggen achter prikkeldraad. Helemaal aan het eind liggen de ingestorte gaskamers, die zijn aan het eind van de oorlog door de SS zijn opgeblazen om hun daden te verdoezelen. Nog iets verder, achteraf op het terrein, staat het gebouw waar de gevangenen in het kamp werden opgenomen en van hun bezittingen en kleding ontdaan. Deze “ontmenselijking” is ook weer sober gepresenteerd (meest kale ruimtes met een informatiebordje), maar ik vond dit toch het meest aangrijpende deel van mijn bezoek.

Behalve de omvang valt bij Birkenau op dat het in een bosrijke, bijna idyllische omgeving ligt. Ik dacht dat de Polen de natuur weer terug hadden laten keren in deze omgeving, maar ook op foto’s uit de Tweede Wereldoorlog zelf zie je dat er hier bos was. Er is een heel pijnlijke foto waarop je gevangenen tussen de bomen ziet wachten tot ze aan de beurt waren om de gaskamers in te gaan.

Originele houten barakken in Birkenau