De Erbil Citadel is de hoop van Iraaks Koerdistan voor het verkrijgen van haar eerste werelderfgoed. De nominatie wordt besproken in de vergadering van het werelderfgoedcomité in juni dit jaar. De Citadel van Erbil wordt bestempeld als de “de oudste continu bewoonde nederzetting in de wereld”. Hiermee is het een rivaal voor beter bekende plaatsen zoals Byblos (Libanon), Damascus (Syrië) en Jericho (Palestina).

Claims als deze zijn natuurlijk niet waterdicht te controleren, maar de oorsprong van Erbil is zeker zeer oud. Een meer onderscheidende factor is het feit dat het een stadscitadel (bewoond door mensen) is en niet een militair fort. Het ligt op een 30 meter hoge heuvel, de resten van vroegere bewoning. De moderne stad van Erbil is eromheen gebouwd.

De Citadel ligt boven het moderne stadscentrum

Ik bezocht de Citadel op een zondagochtend. We gingen de Citadel van de achterkant in (via de Noordpoort) en moesten daar een bewaker passeren die even driftig ging bellen. Onze Nederlandse reisleidster had geregeld dat een lokale gids ons rond zou leiden, maar bij binnenkomst was hij nergens te vinden. Dat bleek achteraf geen groot probleem te zijn, je kunt vrij rondlopen in het centrale deel van het binnenste van de Citadel. En met de hulp van een soort opzichter waren we in staat om een aantal deuren te openen en onder verschillende afzettingen met rood lint door te kruipen. Wij ontmoetten er ook een Iraanse backpacker die op eigen houtje aan het rondkijken was. Na jaren van restauratie is de Erbil Citadel nu dus definitief geopend voor bezoekers. Er waren ook veel lokale bewoners aanwezig voor een zondagse wandeling.

Hammam en moskee

Ik had geen echte verwachtingen van wat er te zien is in het interieur van de citadel. In de hoogtijdagen was het een ‘labyrintisch netwerk van smalle verkeersvrije straatjes’. Ondanks de nog steeds lopende restauraties / reconstructie, domineren de lelijke 20e eeuwse toevoegingen de eerste aanblik. Zo is er nog steeds een verharde centrale weg tussen de Noord- en Zuidpoorten, aangelegd ten tijde van Saddam Hoessein. De weg van een paar honderd meter lang heeft zelfs een verkeersdrempel. Ook de beruchte watertank uit de jaren ’20 die voor lekkage en beschadigingen heeft gezorgd, staat er nog steeds.

De beruchte watertank

Daarentegen is het karakteristieke boomvormige patroon van straten die uitwaaieren vanaf de hoofdingang helaas niet meer herkenbaar.

Plattegrond van de oude stad

In het hart van de citadel-stad liggen de oude hammam en de belangrijkste moskee. De moskee lijkt de enige plek binnen de Citadel die daadwerkelijk in gebruik is. Hij heeft een mooie betegelde minaret, maar voor de rest is het interieur verschrikkelijk moderne kitsch. In de buurt erachter liggen enkele elegant gerestaureerde stadspaleisjes. Eén daarvan zal worden gaan gebruikt als cultureel centrum. Er is ook een textielmuseum, maar dat was vandaag gesloten.

Eén van de mooiste stadspaleizen

Op zijn beste momenten deed de Citadel me denken aan Itchan Kala, de oude stad van Khiva (Oezbekistan). Itchan Kala is wel veel meer sfeervol. De Erbil Citadel ondervindt duidelijk nog hinder van een (te?) lange periode van verval. En hoewel het technisch gezien “voortdurend bewoond” is geweest gedurende 7000 jaar, zijn de meeste mensen al in de jaren ’60 naar de modernere wijken van Erbil verhuisd. Uiteindelijk is er één familie blijven wonen om de citadel bewoond te houden. Ook hebben er een tijdje vluchtelingen in gewoond.

De gewone huizen

Hoe zijn de kansen voor inschrijving op de Werelderfgoedlijst? Ik denk dat het op veel sympathie-stemmers kan rekenen. Het is Irak (heeft nog veel hulp nodig voor het herstel), het is het Midden-Oosten (er was een sterk Arabisch /islamitisch blok van stemmers vorig jaar, en de vergadering van dit jaar wordt gehouden in Qatar), de zeer oude oorsprong van de Citadel is onmiskenbaar en het verhaal van de Koerden zelf is ook een interessante invalshoek. Het zal het eerste werelderfgoed worden in Groot-Koerdistan (verspreid over Syrië, Irak, Iran en Turkije), en met zowel Mardin en Diyarbakir (beiden Turks Koerdistan) op de nominatie voor de komende 2 jaar lijkt dit op een acceptatie van de Koerden in de internationale gemeenschap .

De adviseurs van ICOMOS zullen ongetwijfeld iets te zeggen hebben over de manier waarop de gebouwen in Erbil worden hersteld hebben, hoewel delen van het werk gesponsord worden door Unesco zelf. Vooral ook lijkt er een gebrek aan coördinatie te zijn over hoe nu verder te gaan met de reconstructie van de Erbil Citadel. De stad nu wordt hersteld in de situatie zoals hij was in de late 19e eeuw – niets verwijst naar de Assyriërs of andere vroege bewoners uit de 7000 jaar geschiedenis. Veel van de gebouwen liggen nog steeds in puin en ik heb geen aanduiding gezien wanneer “het” klaar moet zijn. Dit is trouwens wel heel typisch voor Koerdistan als geheel: veel dingen zijn “80% af “, terwijl iedereen weet dat de resterende 20% nog het zwaarste werk wordt.

De grote Zuidpoort in de steigers