Het geklop van paardevoetjes door de straten ’s avonds laat en ’s ochtends vroeg. De stroom enthousiaste socialistische leuzen langs de kant van de weg: “Werk hard!”, “Vertrouwen is goed, controle is beter!”. Hondensnuiten nieuwsgierig naar buiten stekend door de ijzeren rasters voor de voorkamers van de huizen. Of oma op dezelfde plek op de uitkijk. “Holanda! Beisbol good, futbol good!” De alomtegenwoordige gieren, Cuba’s de facto nationale vogel.

Cuba is een land met unieke eigenaardigheden. Ik vond het meer een vakantieland dan een avontuurlijke reisbestemming. Er komen jaarlijks meer dan 2 miljoen buitenlandse toeristen, en de Cubaanse samenleving heeft zich daar helemaal op ingesteld sinds het toerisme in 2002 de belangrijkste bron van inkomsten is geworden. Ik reisde er twee weken rond met het openbaar vervoer en verbleef “bij de mensen thuis”, in Casas Particulares.

Buiten de gebaande paden? Het is mij niet of nauwelijks gelukt. Het is een aangenaam en gemakkelijk land om door rond te trekken, maar zonder niet te missen hoogtepunten. Aan het eind van de twee weken had ik het wel gezien, alles is er overal een beetje hetzelfde – het landschap, het eten, de musea, de huizen. Leuk voor een keertje, zeker midden in een druilerige Hollandse winter. Maar volgende keer toch liever weer iets avontuurlijkers.

Voorbereiding
Er valt niet zo heel veel voor te bereiden voor Cuba. Ik kocht een ticket bij de KLM, voor de rechtstreekse vlucht naar Havana. Via internet boekte ik ook een casa particular voor de eerste 3 nachten. Ik schafte de nieuwste Lonely Planet Cuba aan, en struinde het internet af naar reisverslagen en tips om een globale route te bepalen. Het is wel opvallend hoe weinig oorspronkelijks er eigenlijk te vinden is, de meeste Cuba-gangers kiezen toch voor het strand of een georganiseerde rondreis.

De enige formaliteit is het bemachtigen van een “toeristenkaart”. Dit kan bij het consulaat in Rotterdam, of zoals ik deed, via een Visumburo. Dan heb je het dunne gele papiertje binnen 2 dagen in huis.

Verder pinde ik een paar dagen voor vertrek een flinke stapel Euro’s, maakte een mapje met wat prints zoals van het verplichte reisverzekeringsbewijs en stopte mijn rugzakje vol met zonnige kleding, slippers, camera (plus reservebatterijen en reservegeheugenkaart) en Kindle.

Vervoer
Cuba is niet zo’n heel groot land, even groot als Engeland. Alleen als je helemaal naar het uiterste oosten gaat, naar Santiago de Cuba, heb je een lange verplaatsing. Dat zou eventueel ook per vliegtuig kunnen. Ik heb me beperkt tot het westen en midden van het eiland, en vrijwel alles met de bus gedaan. Ik had nog wat geld achter de hand gehouden om eventueel een keer een taxi te pakken om sneller een afstand te overbruggen, maar het kwam toch niet zo uit om dat te hoeven gebruiken.

Bus
De bussen voor buitenlanders zijn die van Viazul. Deze nette touringcars rijden enkele keren per dag tussen de belangrijkste plaatsen van het land. Ze hebben altijd twee chauffeurs en stoppen onderweg om te lunchen, plus nog wat kortere stops om mensen in en uit te laden.

Het verschilt een beetje per plaats of je vantevoren kunt of zelfs moet reserveren. Dat reserveren betekent dan meestal dat jezelf op het busstation je naam op een lijst kunt schrijven, zolang er plaats is. Begin januari toen ik er was, kon je op de drukkere stukken zoals naar Vinales niet de volgende dag weer vertrekken. Pas 2 dagen later was er weer plaats in de bus. Er rijden trouwens ook Transtur-bussen van de reisorganisaties tussen de populairdere plaatsen, dat is altijd het proberen waard als alternatief.

Het duurste buskaartje was voor de 7 uur durende tocht tussen Vinales en Cienfuegos: 32 CUC (27 EUR). Ritten van een paar uur kosten zo’n 12 CUC (10 EUR). De buskaartjes zijn trouwens flinterdunne bonnetjes uit een oude kassa.

Trein
Er rijden nauwelijks nog treinen op Cuba. De enige route die echt te vertrouwen is, is die tussen Matanzas en Havana. Dit is de zogenaamde “Hershey-trein”, genoemd naar de Amerikaanse chocoladefabrikant die het spoor in 1917 heeft laten aanleggen. Dit is een leuke rit waarbij je eens een keer echt tussen de Cubanen zit. Het comfort is niet al te hoog. Zie ook mijn reisverslag erover. Voor buitenlanders kost het kaartje 2,80 CUC (2,40 EUR), voor een afstand van 100 kilometer in ruim 4 uur.

Overnachtingen
Dé unieke Cubaanse manier van overnachten is natuurlijk in de Casas Particulares. Dat wil zeggen: bij mensen thuis, in een soort bed&breakfasts. De Casas zijn voor de Cubanen een belangrijke bron om aan extra inkomsten te komen in harde valuta. Ik had de eerste casa vanuit Nederland via internet geboekt. Daarna heb ik me telkens door de casa-eigenaar door laten verwijzen naar een casa in de volgende plaats. Ze belden dan op en gaven de aankomsttijd van de bus door. En dus stond er telkens op het busstation iemand me op te wachten met een bordje “Elsa, Holanda”. De prijzen per overnachting varieerden tussen de 18 en 30 CUC, d.w.z. 15 tot 25 EUR. Voor het ontbijt komt er dan nog zo’n 4 CUC bij (3,5 EUR).

Havana
Casa Tamara is een keurig huis in een buitenwijk van Havana. Oudere eigenaar. De vraag is: Waar is Tamara? Dood of even weg? Nu wordt Gilberto geholpen door Ileana die ’s ochtend het ontbijt komt klaarmaken en door het meisje dat de kamers schoonmaakt. Verder woont er een klein, stuurloos hondje met een verlamd pootje. Net zo slecht ter been als het baasje.

Er zijn maar liefst vier kamers in deze casa. Eentje is beneden – die doet vooral dienst als extra opvang, als hij niet verhuurd is slaapt er een familielid. Boven zijn de kamers vrij ruim, schoon, met eigen badkamer, TV en koelkast. Nadelig is dat het vrij ver lopen is naar restaurants, en dat het gehorig is als het vol zit. En dat doet het denk ik altijd, de man doet goede zaken.
Casa Tamara, 18 CUC

Vinales
Vrij nieuwe bungalow aan de rand van het dorpje Vinales. Het is ongeveer 5 minuten lopen naar de hoofdstraat. Het is een typisch Cubaans huis met een veranda en twee schommelstoelen. Ze verhuren twee kamers. Het is er heel stil overdag en ’s nachts.

Het gezin bestaat uit een echtpaar met een oudere zoon en dochter. De kamer is groot, met twee bedden en weer een nette eigen badkamer. Ik heb er ook een keer ’s avonds gegeten. Dat was een prima 3 gangen-diner met vis.
Casa Carlos Valido, 20 CUC

Cienfuegos
Dit is een bovenhuis in Punta Gorda. Ze hebben twee kamers. Boven is een dakterras met zicht op zee aan beide kanten. Zeezicht heb ik ook vanuit mijn kamer. Die is verder voorzien van een gevulde koelkast, een dubbel bed en ruime badkamer. Met voor het eerst ook zeep!

De eerste avond heb ik er ook gegeten, lekkere garnalen met een puddinkje toe. Het huis is van een ouder stel. Wel aardig maar ook een beetje chique.
Hostal Perla, 30 CUC

Trinidad
Lang, smal huis in het oude centrum van Trinidad. Er woont een hele familie, met een heel vriendelijke eigenaresse, twee kinderen, opa en oma, en nog een moeder of tante of zo. Ze verhuren twee kamers. De achterste is vast heel groot want daar sliepen 4 Scandinavische meisjes. Mijn kamer is nogal kitscherig ingericht, met een enkel en dubbel bed. Zowaar een TV hier op de kamer. De badkamer is ook weer netjes

Ik heb er ook twee keer ’s avonds gegeten. Het eten is vrij eenvoudig maar wel goed. De tweede avond at ik hier de fantastische kreeft (dan heb je geen voor- of nagerecht meer nodig). Oma wordt naderhand aan de afwas gezet.
Casa van Nairobi (Colon 368), 25 CUC

Camagüey
Erg groot huis dit, het zijn eigenlijk twee huizen aan elkaar. Het ligt achteraan een zijstraat van een van de pleinen, behoorlijk centraal. Ze verhuren twee kamers.

Als ik arriveer blijkt eigenaresse Maria Elena in Havana te zitten, en haar man Leonardo ligt met zijn been omhoog in het gips. Ik word verwelkomd door de buurvrouw, ze heeft instructies op een briefje meegekregen. De kamer is erg mooi, met een kitsch badkamer (inclusief zeep!). Personeel maakt schoon en bereid het eten.
Casa Maria Elena y Leonardo, 20 CUC

Santa Clara
De eerste nacht slaap ik in het huis van broer Nelson. Een minder glimmend huis dan ik tot dan toe gewend ben. Wel een grote kamer, met een hele grote nieuwe koelkast. Het bed is prima, de badkamer kan wel een opknapbeurt gebruiken. Het water krijg ik niet warmer dan lauw.

De volgende ochtend word ik opgehaald door zijn broer Luis (Nelson was al volgeboekt). Diens huis ligt nog centraler, aan de drukke Calle Colón. Dit is ook een kast van een huis, maar beter en mooier dan dat van de dag ervoor. Mijn kamer is ook enorm, met 2 dubbele bedden, een bank, dressoir, koelkast en nog heel veel ruimte om te lopen. Hoog plafond, twee ramen, twee deuren en dus mooi licht in de kamer.
Casas van Nelson en Luis Ramos, 20 CUC

Matanzas
Een nacht geslapen in een casa op de eerste verdieping van een pand aan de hoofdstraat van Matanzas. Het ligt vlakbij het centrale plein en maar 10 minuten lopen van het treinstation voor de Hershey-trein. Van buiten is het een grauw pand, maar binnen is het fris en modern. Bij de kamer hoorde (op de gang) een badkamer met weer eens echt heet water en zeep.

Eigenaren zijn het echtpaar Luis en Anita. Anderen wonen er niet in het appartement. Ze verhuren twee kamers. ’s Avonds heeft Anita ook voor me gekookt: ze had er erg veel werk van gemaakt, met kunstig gesneden rauwkost, pompoensoep, rijst met garnalen in saus en zelfs een stukje taart toe.
Casa Luis Alberto, 25 CUC

Eten
Vooraf was ik al gewaarschuwd dat je voor het eten niet naar Cuba hoeft te gaan. Toch heb ik er geen enkele keer slecht gegeten. Je moet wel je best doen om de goede adresjes eruit te pikken. Eten in je Casa is altijd een veilige keuze. Daar doen ze erg hun best en wordt alles vers klaargemaakt. Ook heb ik goede ervaringen met de restaurants verbonden aan populaire toeristische attracties. Het grootste probleem is eigenlijk dat er weinig variatie is, en groente is zeldzaam. Een volledige maaltijd inclusief drankje kost tussen de 10 en 15 CUC (8,50 – 13 EUR).

Ontbijt
Het lijkt erop dat er in het handboek voor de Casa-eigenaar een gedetailleerde beschrijving is opgenomen waaruit het ontbijt voor de buitenlandse gasten moet bestaan. Koffie, fruitsalade, vers vruchtensap (9 van de 10 keer guave-sap), brood, gebakken ei (of omelet). Heel soms komt er dan nog honing of kaas op tafel. Het smaakte allemaal prima, hoewel de kwaliteit van het brood per casa nogal verschilde.

Lunch
Als je niet uitkijkt zit je voor de lunch vast aan een volledige maaltijd van vlees, vis, bonen, rijst. Maar altijd is er wel een plek in de buurt te vinden om een “sandwich” te eten. Zo’n sandwich – 2 geroosterde boterhammen – is dan altijd met ham en kaas. Soms nog wat pittiger gemaakt met mosterd. Bij de betere café’s staat ook wel eens een sandwich met wat anders op het menu (tonijn of zo), maar bij navraag hebben ze dat nooit.

Op de foto ook een blikje Ciego Montero – Naranja. Dat is de Cubaanse sinas. Hetzelfde merk heeft ook een variant in lemon. Beide zijn niet van westerse originelen te onderscheiden. En er is Tu Kola, de Cubaanse cola. Cola blijkt minder makkelijk na te maken te zijn, ik vond het niet zo lekker. Opvallend genoeg kun je ondanks de Amerikaanse boycot toch soms ook wel Coca Cola of Sprite kopen.

Diner
Het avondeten bestaat altijd vooral uit vis of vlees. Daarbij rijst / bonen / zoete aardappelen / gebakken banaan, en een rauwkostsalade van tomaat en komkommer. Je kunt er fantastisch kreeft eten – ik had nog nooit een hele kreeft gehad, en wat een groot beest is dat! Verder heb ik geloof ik wel 5 avonden garnalen gegeten, soms gegrild en soms in een Creoolse saus met tomaten/ui.

Bij het avondeten dronk ik meestal een Cristal. Dit is één van de twee Cubaanse biermerken, de lichtere van de twee. Heerlijk bij warm weer.

Kosten
Ik heb op deze reis van 15 dagen gemiddeld 58 EUR per dag uitgegeven. Vergeleken met de landen op mijn wereldreis is dit een erg laag budget: nog 15 EUR lager dan Bolivia bijvoorbeeld. Het komt vooral doordat de overnachtingen zo goedkoop zijn. En verder is er gewoon niet zoveel te koop waar je je geld aan uit zou kunnen geven. De vliegreis van en naar Cuba doet echter wel een aanslag op het budget: ik betaalde 980 EUR voor een retourticket met KLM.